Stijgende energieprijzen en record negatieve onbalansprijs, wat is de impact?

Hoogtepunten in deze marktupdate

• Ondanks stijgende gasprijzen sinds februari, blijft de vraag naar gas afnemen. Dit leidt tot een verrassend hoog prijsniveau zonder duidelijke macro-economische redenen.

• Kolenprijzen dalen door seizoensinvloeden, ondanks de stijgende gasprijzen. Minder draaiuren voor kolen- en gascentrales door toename van zonne- en windenergie.

• Prijzen voor emissierechten dalen door de groei van duurzame energie en batterijopslag. Dit vermindert de CO2-uitstoot en kan de prijzen verder drukken.

• Elektriciteitsprijzen dalen licht door seizoeninvloeden. Echter, de gemiddelde day-ahead prijzen stijgen licht ondanks meer negatieve prijsuren.

• Record negatieve onbalansprijs van -€1.861,69 per MWh. Regeltoestand 2 vaker gezien dit jaar, met pieken in balanceringsmarkten.

• Handel via GOPACS blijft laag. Netbeheer Nederland heeft de capaciteitskaart geüpdatet voor beter inzicht.

Algemeen

Het eerste halfjaar zit erop. En wat een halfjaar!

Tegen alle verwachtingen in, is de gasprijs sinds medio februari gestaag aan het oplopen met in haar kielzog de kolen- en elektriciteitsprijzen.

Door de groei van zonne- en windenergie in de elektriciteitsmix komen kolen- en gascentrales steeds meer onder druk te staan doordat ze steeds minder draaiuren maken. Dit zien we vooral terug bij de FCR-prijzen: in de uren met veel zon en/of wind, zijn de FCR-capaciteitsvergoedingen veel hoger dan gemiddeld. Hierdoor zien we deze maand ook totaalopbrengsten van iets meer dan € 18.500,- per MW, een niveau dat we sinds oktober 2022 niet meer hebben gezien. Dit kwam destijds door de hoge gasprijzen. Nu komt het door het lage aantal draaiuren, een groot verschil.

Het aantal uren met negatieve prijzen is gegroeid naar 233 tot en met 30 juni. Ter vergelijking: heel vorig jaar hadden we 316 uren met negatieve prijzen.

Iets anders: dit jaar zitten we op 11,5% van de tijd in regeltoestand 2. Zo hoog hebben we het op jaarbasis (maar het jaar is nog niet om) sinds 2015 niet meer gehad.

En: deze maand hadden we een record voor de negatieve onbalansprijs: - € 1.861,69 per MWh! Maar al die curtailers hebben deze prijs niet gekregen, want het werd regeltoestand 2 doordat iedereen massaal ging curtailen en batterijen laden. De schade bleef echter beperkt: er hoefde slechts € 67,61 per MWh te worden betaald.

Kolen

In juni zijn de forwardprijzen kolen met circa 10% gedaald. De prijs voor een ton kolen levering heel 2025 noteert nu rond de $ 114. Eind vorige maand was dit nog circa $ 127. De frontmonthprijs is 12,1% zelfs nog harder gedaald, van $ 118,40 naar $ 104,10 per ton.

Het is opvallend dat de kolenprijzen dalen terwijl de gasprijs juist oploopt. De daling is vooral te danken aan de seizoensinvloed.

Gas

De forwardprijzen voor de TTF zijn deze maand circa 1,5% gestegen. De leveringsprijs voor 1 MWh TTF heel 2025 is van € 37,42 naar € 38,01 gegaan. De frontmonthprijs is juist 1,5% gedaald, van € 35,10 eind vorige maand naar € 34,57 eind deze maand.

Kijken we naar de voorraadniveaus, de nog steeds lagere gasvraag en het aanbod van gas en dan vooral in de vorm van LNG, dan is het eigenlijk raar dat de gasprijs momenteel nog relatief hoog is. In Australië zijn de problemen verholpen, Noorwegen zit alweer op 90% productie en de Europese gasvoorraad zit al op 75% en de zomer komt eraan.

De vraag is nu waardoor de prijs zo hoog blijft. Zijn het echt de airco’s? Is het angst? Nervositeit? Macro-economisch zijn er geen goede redenen te bedenken in ieder geval.

Emissierechten

De forwardprijs voor de EUA (levering december 2025) is gedaald van € 77,23 per ton naar € 70,19 per ton, een daling van ruim 9%. Een zelfde daling zien we bij de frontmonthprijs. Deze is gedaald van € 74,10 per ton naar € 67,47 per ton, eveneens 9% daling.

De daling is vooral te danken aan de groei van zon en wind in de energiemix. Hierdoor stoten we minder CO2 uit. De groei van batterijen in de energiemix kan de emissieprijs verder omlaag drukken. In Californie komt het al regelmatig voor dat dankzij batterijen 100% hernieuwbare energie wordt geleverd in enkele en steeds vaker opeenvolgende uren van de dag. Hierdoor worden fossiele (vooral gas-) centrales uit de markt gedrukt.

Elektriciteit

De forwardprijs voor baseloadlevering heel 2025 is met bijna 5,5% gedaald van € 92,13 per MWh naar € 87,12 per MWh. Dit toont ook aan dat het bij gas momenteel vooral sentiment is. De correlatie tussen de gas- en elektriciteitsprijs is namelijk nog steeds heel hoog maar net als bij de kolenprijzen zie je hier het seizoenseffect terwijl dit bij de gasprijzen vooralsnog uitblijft.

De gemiddeld voortschrijdende day-aheadprijs is, ondanks alle negatieve uren, iets opgelopen: van € 66,02 per MWh naar € 66,48 per MWh.

Het aantal uren met negatieve prijzen is opgelopen tot 233 in de eerste zes maanden van dit jaar.

Uit analyse blijkt dat 2/3e van de uren met negatieve prijzen voorkomen in het weekend en 87% van de uren met negatieve prijzen tot nu toe, vallen tussen 11:00 en 17:00. Bijna 80% van de uren met negatieve prijzen vallen tussen 11:00 en 17:00 en in de maanden april tot en met juni.

Balancering

Veel records op de balanceringsmarkten deze maand. Zoals eerder genoemd, hadden we een record voor de negatieve onbalansprijs: - € 1.861,69 per MWh

Deze maand zitten we op bijna 17,2% van de tijd in regeltoestand 2. Voor de maand juni is dit exceptioneel hoog en dit niveau hebben we sinds juni 2008 niet meer gezien. Ook het percentage waar we dit jaar tot nu toe op zitten (11,5%), hebben we sinds 2015 niet meer gezien.

Wanneer volgt regeltoestand 2 op regeltoestand 1 (alleen opregelen) of op regeltoestand -1 (alleen afregelen), de trigger om zon en wind te curtailen wanneer prijzen negatief worden? In juni geldt dat 30% van de tijd regeltoestand 2 volgt op regeltoestand 1, slechts 2% van de tijd volgt regeltoestand 2 op regeltoestand 0 (TenneT regelt onbalans via de IGCC) en in 68% van de gevallen volgt regeltoestand 2 op regeltoestand -1.

Het is niet vreemd dat TenneT marktpartijen heeft gevraagd zich aan de regeltijd te houden (aFRR regelvermogen moet van 0% naar 100% van het vermogen kunnen binnen 5 minuten, maar moet wel 20% per minuut doen, niet meteen van 0% naar 100% of andersom). Partijen die actief zijn op de balanceringsmarkt aFRR houden zich hieraan. Partijen die echter reageren op de passieve onbalans, gooien doorgaan direct hun omvormervermogen eraf (zon en wind, dus 100%).

Nu gaat het bij zon en wind om éénrichtingverkeer maar met batterijen kan dit beide kanten opgaan.

Congestie

Met de handel via GOPACS schiet het maar niet op. Tot het moment van schrijven is in juni slechts 192,8 MWh ‘verhandeld’ ofwel: opgelost. Veel te weinig.

Inmiddels zien we wel een groeiend aanbod van biedingen door met name Enexis maar ook steeds vaker Liander. Stedin moet GOPACS nog een beetje ontdekken zo lijkt het.

Wat opvalt, is het feit dat veel verzoeken van de netbeheerders nog niet worden ingevuld. Dat is zonde, want met congestiemanagement valt veel geld te verdienen. In 2024 zien we spreads tussen de € 500 en € 1.100 per MWh.

SAPPI in Maastricht snapt het spelletje en heeft een mooie deal gesloten met Enexis voor 24 MW.

Netbeheer Nederland heeft de capaciteitskaart geüpdatet. Je kunt nu veel beter zien hoe groot de problemen zijn: hoeveel partijen staan op de wachtlijst in jouw gebied en voor welk vermogen.

Samengevat

Het eerste halfjaar van 2024 toont een complex beeld van de energiemarkt. Stijgende gasprijzen en record negatieve onbalansprijzen kenmerken de markt, terwijl kolenprijzen dalen door seizoensinvloeden. De groei van duurzame energie en batterijopslag leidt tot minder draaiuren voor fossiele centrales en dalende emissierechtenprijzen. Ondanks een lichte stijging in day-ahead elektriciteitsprijzen, blijft de markt dynamisch met aanzienlijke veranderingen in balancering en congestie. Netbeheer Nederland biedt nu beter inzicht in de capaciteitsstatus, wat essentieel is voor het managen van toekomstige ontwikkelingen.