Inzichten uit het eerste kwartaal: De impact van de daling van de gasprijs zie je overal terug

Hoogtepunten in deze marktupdate

• De kolenprijs is hard opgelopen en volgt de ontwikkelling van de gasprijs, als de gasprijzen dalen is de verwachting dat de kolenprijs ook zal dalen.

• De gasmarkt blijft volatiel, de dalingen en stijgingen laten zien hoe onvoorspelbaar de markt is.

• Door de sluiting van het Groningenveld en de stop van Russisch gasimport is het een uitdagingen om voldoende gasaanbod te waarborgen.

• De prijs voor emissierechten volgen een gelijksoortige trend als de gasmarkt met een prijsstijging sinds het eind van februari.  

• Het ingezette vermogen op de onbalansmarkt is groter geworden en de gemiddelde duur korter, de oorzaak: overactief meesturen op de passieve onbalans.

Algemeen

Het eerste kwartaal is achter de rug. Waar staan we vandaag de dag? De impact van de daling van de gasprijs zie je overal terug: in de daling van de forwardprijzen, in de daling van de spotprijzen, in de daling van de capaciteitstarieven op de balanceringsmarkten. Alleen niet in de daling van de onbalansprijs(piek).

Kolen

Sinds medio februari is de kolenprijs hard opgelopen, van net geen $ 89 per ton naar bijna $ 118 per ton, een stijging van ruim 32%. De kolenprijsontwikkeling volgt de ontwikkeling van de gasprijs. De verwachting is dat een daling van de gasprijs zal leiden tot een daling van de kolenprijs en dat hiermee de dalende trend (van de langere termijn) wordt voortgezet.

Gas

De gasmarkt blijft volatiel, ondanks de dalende trend die zich op grote lijnen al sinds de nazomer van 2022 heeft ingezet. De stijging van de gasprijs heeft zich vanaf 24 februari (toevallig de tweede verjaardag van de Russische aanval op Oekraïne) ingezet. Deze beweging, een stijging van € 22,93 per MWh naar € 27,69 per MWh, ofwel een stijging van ruim 20% binnen vijf weken tijd, illustreert de onvoorspelbaarheid in de markt.

De sluiting van het Groningenveld en het stoppen van Russisch gasimport benadrukken de uitdagingen voor Nederland om een voldoende gasaanbod te waarborgen. Dit wordt nog complexer met een mogelijke capaciteitstekort, zoals aangegeven door Gasunie Transport Services, wat de afhankelijkheid van LNG-importen onderstreept.

Het feit dat het energiesysteem van Oekraïne afgelopen weken flink is aangevallen door de Russen, helpt niet mee, evenmin als het onderhoud aan de grote LNG-terminal Freeport. Ook zien we dat de LNG-prijs in Azië is opgelopen waardoor de JKM-marker nu weer boven de TTF-prijs zit en ook de TTF-prijs meetrekt.

Emissierechten

De prijs voor emissierechten volgen een gelijksoortige trend als de gasmarkt met een prijsstijging sinds het eind van februari.  De spotprijs zit momenteel op bijna € 62, per ton, de forwardprijzen bewegen tussen de € 64,- en € 69,- per ton. Afgelopen week kwam de Algemene Rekenkamer met de resultaten van haar onderzoek, zie: https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/details?id=2024A01842

De conclusies zijn glashelder: de overheid loopt het grote financiële risico, terwijl Shell en ExxonMobil en de gasbedrijven Air Products en Air Liquide forse rendementen maken. Waar onze overheid rekende op een rendement van 6,6 procent, wordt dit door vertraging en inflatie hooguit 2,2%. Hier staat tegenover dat de vier bedrijven 34% rendement maken op iedere euro die ze in Porthos steken.

Elektriciteit

In het kielzog van de gasprijs, loopt, net als de kolen- en CO2-prijs, ook de elektriciteitsprijs op. Dankzij de groei in hernieuwbare energie zoals zon en wind, loopt de elektriciteitsprijs echter minder hard op dan de gasprijs. Deze milde stijging is mede ook te danken aan het feit dat we de duurzame maanden (met veel zon) in gaan.

In februari werd geen enkele uurprijs onder nul genoteerd, in maart waren het er echter 17. Samen met de 13 in januari komen we hiermee op 30 uren met negatieve uurprijzen in het eerste kwartaal 2024.

Wat opvalt op de onbalansmarkt, is dat de landelijke netbeheerder TenneT steeds vaker moet wisselen tussen op- en afregelen. In februari en maart is een enorm verschil waarneembaar: het ingezette vermogen is groter geworden terwijl de gemiddelde duur veel korter (factor drie tot vier in vergelijking met vorige maanden) is geworden. Dit leidt tot veel kwartieren met regeltoestand 2, de regeltoestand die iedere BRP altijd zeer doet. De oorzaak: overactief meesturen op de passieve onbalans.

Wanneer de neerwaartse aFRR-activatie meer dan 50 MW bedraagt, worden de verwachte prijzen voor dat kwartier negatief, wat leidt tot het beperken van hernieuwbare energie of het terugschalen van energiecentrales. Kort na het bereiken van het minimumniveau van de aFRR-activatie wordt een extreme opwaartse activatie waargenomen, wat wijst op een tegenactie door België of Duitsland om een tekort op het net op te lossen, wat aantoont dat het systeem tekortschiet. Deze patronen van 'passieve' balancering zijn te agressief, waardoor een overaanbod snel omslaat in een tekort, en dit fenomeen herhaalt zich meerdere keren, wat voorzichtigheid vereist bij het inzetten van flexibele activa om onevenwichtigheden te volgen.